سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک بیماری شایع در زنان است که اکثرا علائمی مانند سیکل‌های ماهانه نامنظم، رشد موی غیر طبیعی، آکنه، چاقی و ناباروری را به همراه دارد. درمان این بیماری بسته به تمایل بیمار به بارداری متفاوت است. در بیمارانی که قصد بارداری ندارند، اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن، استفاده از داروهای کاهنده مقاومت به انسولین و داروهای سرکوب‌کننده آندروژن‌ها توصیه می‌شود. برای بیماران با قصد بارداری، داروهای تحریک‌کننده تخمک‌گذاری و روش‌های جراحی ممکن است لازم باشد. همچنین داروهای پیشگیری از بارداری برای تنظیم سیکل ماهانه و کاهش خطر ابتلا به سرطان اندومتر استفاده می‌شود.
هورمون‌های جنسی و نقش آن‌ها در بدن
هورمون‌های جنسی نقش مهمی در بدن ما ایفا می‌کنند. این هورمون‌ها نه تنها بر عملکرد جنسی و باروری تاثیر دارند، بلکه در عملکرد سایر قسمت‌های بدن نیز می‌توانند موثر باشند.
هم زنان و هم مردان دارای هورمون‌های جنسی پروژسترون، استروژن و آندروژن (تستوسترون) هستند، اما میزان این سه هورمون در بدن زنان و مردان متفاوت است. زنان پروژسترون و استروژن بیشتری نسبت به مردان تولید می‌کنند و در مردان نیز مقدار آندروژن بیشتری نسبت به زنان تولید می‌شود. اما در برخی موارد، ممکن است میزان تعادل این هورمون‌ها در زنان و مردان به هم بخورد. در چنین شرایطی، ممکن است در زنان میزان آندروژن بیش از حد معمول ترشح شود و سبب ایجاد اختلالات مختلف در خانم‌ها گردد.
تخمدان‌ها و عملکرد آن‌ها
خانم‌ها دارای ارگان‌های جنسی به نام تخمدان هستند. تخمدان‌ها ارگان‌های کوچکی در داخل حفره شکم هستند که مسئول تولید و ذخیره تخمک‌ها در زنان هستند. علاوه بر این، تخمدان‌ها وظیفه تولید هورمون‌های جنسی را نیز بر عهده دارند.
تخمدان‌ها تخمک‌ها را تولید کرده و طبق سیکل ماهانه آن‌ها را به داخل رحم رها می‌کنند. در صورتی که در زمان مناسب اسپرم به تخمک متصل شود، جنین در داخل رحم تشکیل می‌شود.
تخمدان‌ها برای رهاسازی تخمک‌ها نیاز به تعادل هورمونی در بدن دارند. در برخی شرایط ممکن است تعادل در میزان ترشح هورمون آندروژن در زنان تغییر کند و تخمدان‌ها مقادیر بالایی از هورمون‌های آندروژن تولید کنند، که این امر سبب به هم خوردن تعادل هورمونی در بدن خانم‌ها و عدم رهاسازی تخمک‌ها می‌شود.
کیست‌ها و سندرم تخمدان پلی کیستیک
در صورتی که تخمک رها نشود، در داخل تخمدان به کیسه‌های حاوی مایع تبدیل می‌شود که به آن کیست می‌گویند. کیست‌های تشکیل‌شده سبب تولید هورمون‌های مردانه آندروژن می‌شوند و باعث می‌گردند که سیکل ماهانه خانم‌ها با مشکل مواجه شود. زمانی که کیست‌ها در داخل تخمدان تشکیل می‌شوند، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) رخ می‌دهد.
علت‌ها و عوامل ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان در سن باروری است. علی‌رغم شیوع بالای این بیماری در خانم‌های قبل از سنین یائسگی، علت دقیق این بیماری هنوز به درستی شناخته نشده است. با این حال، چند علت عمده برای ابتلا به این بیماری در نظر گرفته شده است:
مقاله پیشنهادی
اطلاعاتی درباره بیماری کبد چرب
مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین، به این معنی است که انسولین به میزان کافی در گردش خون بیماران وجود دارد، اما گیرنده‌های انسولین نسبت به آن مقاوم هستند. این مسئله سبب می‌شود که انسولین نتواند به درستی نقش خود را در بدن ایفا کند.
چاقی
چاقی باعث تولید فاکتورهای التهابی از بافت‌های چربی در بدن می‌شود که این فاکتورها سبب اختلالات هورمونی در بدن می‌گردند. همچنین چاقی موجب ابتلا به مقاومت به انسولین شده که این امر ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک را تشدید می‌کند.
سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی
وجود سابقه خانوادگی در بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک و علل ژنتیکی می‌تواند فرزند دختر را مستعد ابتلا به این بیماری کند.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) به دلیل ارتباط مستقیم با تخمدان‌ها، مهم‌ترین علائم آن به عملکرد تخمدان‌ها و رحم مربوط می‌شود.
1- سیکل ماهانه نامنظم
یکی از اصلی‌ترین علائم PCOS، سیکل‌های ماهانه نامنظم است. بیماران ممکن است به جای سیکل‌های ۲۸ روزه، سیکل‌هایی با فواصل نامنظم تجربه کنند. در برخی از بیماران، خونریزی‌های ماهانه ممکن است به شدت زیاد باشد و پس از آن، ماه‌ها خونریزی نداشته باشند. در مواردی، بیمار ممکن است اصلاً خونریزی ماهانه نداشته باشد. بنابراین، مبتلایان به PCOS ممکن است طیفی از علائم از خونریزی شدید تا عدم خونریزی را تجربه کنند.
2- رشد غیرطبیعی موها زائد
یکی دیگر از علائم PCOS، رشد غیرطبیعی موها زائد است. این رشد بیشتر در نواحی صورت، بازوها، قفسه سینه و شکم مشاهده می‌شود. حدود ۷۰ درصد از بیماران، افزایش رشد مو را تجربه می‌کنند.
3- نازکی موها و ریزش مو
بیماران مبتلا به PCOS اغلب از نازک بودن موهای سر رنج می‌برند و به دلیل نازک بودن موهای سر، معمولاً ریزش مو نیز مشاهده می‌شود. این ریزش مو به گونه‌ای است که ممکن است کم‌پشتی یا طاسی مو با الگوهای مردانه در سر ایجاد شود.
4- چاقی
چاقی یکی از علائم رایج PCOS است. بین ۴۰ تا ۸۰ درصد از بیماران مبتلا به PCOS، دچار چاقی هستند.
5- آکنه
آکنه‌های ناشی از PCOS معمولاً در نواحی پشت، قفسه سینه و صورت ایجاد می‌شوند. این آکنه‌ها به ویژه در دوران نوجوانی و همزمان با بلوغ بروز می‌یابند و ممکن است تا سال‌ها باقی بمانند. این نوع آکنه‌ها معمولاً به سختی درمان می‌شوند.
6- تگ‌های پوستی
بیماران مبتلا به PCOS ممکن است از ایجاد ضایعات پوستی به صورت پوست یا گوشت اضافه در نواحی گردن یا زیر بغل شکایت داشته باشند. این ضایعات به نام “تگ‌های پوستی” یا “Skin Tags” شناخته می‌شوند.
مقاله پیشنهادی
درباره بیماری دیابت نوع 2 بدانیم
7- لکه‌های پوستی
لکه های پوستی ناشی از PCOS عمدتا به شکل لکه های تیره رنگ هستند و به شکل لکه های سیاه ضخیم هستند. این لکه ها در نواحی پشت گردن، زیر بغل و زیر سینه ها دیده می شود.
8- ناباروری
شایع‌ترین علت ناباروری در خانم‌ها، ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک است. عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری‌های نامنظم، مهم‌ترین دلیل ناباروری در مبتلایان به این بیماری است.
9- بیماری‌های مرتبط با PCOS
رابطه مستقیمی بین سندرم تخمدان پلی کیستیک و ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ و چربی خون بالا وجود دارد. خانم‌های مبتلا به PCOS مستعد ابتلا به چربی خون و بیماری دیابت نوع ۲ هستند و همچنین خانم‌هایی که به چربی خون بالا یا دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک قرار دارند. به علاوه، مبتلایان به PCOS در معرض خطر ابتلا به آپنه انسدادی خواب هستند. این بیماری‌ها ممکن است ناشی از مقاومت به انسولین باشند.
10- بیماری‌های روانپزشکی
بیماران مبتلا به PCOS، ریسک بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های روانپزشکی به ویژه افسردگی دارند.
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
برای تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک، ابتدا باید بیماری‌های دیگری که علائم مشابه با این بیماری دارند بررسی شوند و ابتلا به این بیماری‌ها در بیمار رد شود. پس از اطمینان از این موضوع، بر اساس معاینات بالینی، نتایج آزمایشگاهی و بررسی‌های رادیولوژی، می‌توان تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک را تأیید کرد.
علائم تائیدکننده ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک:
معاینات بالینی
در صورت وجود خونریزی‌های ماهانه نامنظم یا عدم خونریزی ماهانه، می‌توان به ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک شک کرد. معمولا در زمانی که بیماران دچار خونریزی‌های ماهانه می‌شوند، شدت خونریزی زیاد است.
تست‌های آزمایشگاهی
اندازه‌گیری هورمون‌های جنسی می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. در بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، سطح هورمون‌های جنسی مردانه بالاتر از حد نرمال است. به همین دلیل اندازه‌گیری آندروژن‌ها و به خصوص تستوسترون می‌تواند در تشخیص بیماری کمک‌کننده باشد. در برخی موارد، ممکن است سطح هورمون‌های جنسی مردانه نرمال باشد، اما علائم مربوط به هورمون‌های مردانه مانند رویش موی مردانه در قسمت‌های مختلف بدن وجود داشته باشد.
سونوگرافی و سی تی اسکن
بر اساس تصویربرداری، می‌توان تعداد و سایز کیست‌های تخمدان را مشخص کرد. جهت تصویربرداری معمولاً از سونوگرافی استفاده می‌شود. در صورت عدم تشخیص قطعی و دقیق با سونوگرافی، از سی تی اسکن استفاده می‌شود. در تصویربرداری، معمولاً افزایش ضخامت و برجسته شدن تخمدان‌ها و تشکیل کیست مشاهده می‌شود، هرچند که در برخی بیماران ممکن است تشکیل کیست دیده نشود.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
درمان بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بستگی به علائم، سابقه بیمار و شرایط بیماری دارد. بر همین اساس، دو نوع رویکرد متفاوت می‌توان برای درمان این بیماری در نظر گرفت:
بیماران که قصد بارداری ندارند:
در این گروه از بیماران معمولاً از درمان‌های دارویی و روش‌های غیر تهاجمی استفاده می‌شود.
تغییر و اصلاح سبک زندگی
کاهش وزن می‌تواند نقش مهمی در درمان این بیماری داشته باشد. استفاده از رژیم‌های غذایی با میزان چربی و کربوهیدرات کنترل‌شده و کاهش کالری مصرفی می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. همچنین، فعالیت فیزیکی منظم می‌تواند در کنار رژیم غذایی موثر باشد. کاهش 5% از وزن بدن می‌تواند تاثیر به‌سزایی در درمان بیماری و کاهش علائم در بیماران داشته باشد.
داروهای کاهنده مقاومت به انسولین
از آنجا که مقاومت به انسولین می‌تواند یکی از علل ابتلا به PCOS باشد، استفاده از داروهای کاهنده مقاومت به انسولین یا افزایش دهنده حساسیت به انسولین مانند مکمل تغذیه‌ای پروجی‌استرول می‌تواند درمان مناسبی باشد. در حال حاضر داروی متفورمین برای کاهش مقاومت به انسولین استفاده می‌شود. این دارو ممکن است عوارضی مانند افت قند خون و مشکلات گوارشی (تهوع و استفراغ) داشته باشد اما محصول پروجی‌استرول بدون عوارض جانبی میباشد و افت قند خون برای بیماران ایجاد نمیکند.
داروهای سرکوب‌کننده هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن‌ها)
کاهش آندروژن‌ها نقش مهمی در تعادل هورمون‌های جنسی زنان دارد و می‌تواند علائم مانند آکنه و رشد موهای زائد را کاهش دهد. داروهایی مانند فیناستراید و اسپیرنولاکتون برای درمان آندروژن‌ها استفاده می‌شوند.
استفاده از داروهای پیشگیری از بارداری
داروهای پیشگیری از بارداری به شکل قرص، پچ‌های پوستی یا واژینال می‌توانند به تنظیم سیکل‌های ماهانه کمک کنند که یکی از علائم اصلی و آزاردهنده PCOS است. این داروها همچنین می‌توانند خطر ابتلا به سرطان اندومتر را کاهش دهند.
بیماران که قصد بارداری دارند
در این گروه از بیماران معمولاً از روش‌های تهاجمی‌تر برای درمان استفاده می‌شود.
داروهای تحریک‌کننده تخمک‌گذاری
داروهای خوراکی مانند لتروزول و کلومیفر و داروهای تزریقی گنادوتروپین برای تحریک تخمک‌گذاری در بیماران استفاده می‌شود. لتروزول به‌طور معمول برای درمان سرطان پستان استفاده می‌شود، اما می‌تواند در درمان PCOS نیز موثر باشد.
جراحی
در صورتی که داروها نتوانند در درمان موثر باشند، از روش‌های جراحی برای برداشتن بافت‌های تخمدانی که باعث ترشح هورمون‌های آندروژن می‌شوند، استفاده می‌شود.
سخن پایانی
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک بیماری مزمن اما قابل‌کنترل است. آگاهی از علائم و دریافت درمان مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض مرتبط کمک کند. اگر هر یک از علائم این بیماری را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک متخصص زنان و غدد توصیه می‌شود.
